Námslán og gildi náms

Þegar ég byrjaði í háskóla fyrir meira en 10 árum tók ég námslán frá LÍN og hélt því áfram á hverju misseri þangað til að ég lauk háskólanámi sex árum síðar. Að lokum var námslánið orðið um átta milljónir króna og munaði mest um dvölina erlendis, þar sem lánið var í samræmi við framfærslukostnað í Danmörku. Stærsti einstaki hluti lánsins var fyrir lokaár háskólanámsins þar í landi, vegna þess að ég valdi að taka eitt ár eftir masterspróf í einkareknum skóla þar sem greidd eru skólagjöld.

Námslánin dugðu vel til framfærslu en maður lifði engu kóngalífi, enda ekki hugmyndin. Oft heyrði ég íslenska námsmenn kvarta yfir því að námslánin væru of lág og dygðu varla til framfærslu. Þetta er m.a. þekkt stef í stúdentapólitíkinni í Háskóla Íslands. Ég upplifði aldrei að námslánin dygðu ekki en veit að sumir gerðu kröfur um að þau dygðu til að reka bíl, djamma hverja helgi og svo framvegis. En eiga námslánin að duga fyrir slíkum lífsstíl? Er djamm og bíll á einhvern hátt forsenda þess að geta stundað nám?

Enn einkennilegra fannst mér að heyra danska námsmenn kvarta undan því að námsstyrkurinn sinn (SU) væri of lágur og dygði ekki til framfærslu. Danskir námsmenn eru forréttindahópur á heimsvísu, sem geta fengið framfærslustyrk frá danska ríkinu á meðan þeir stunda nám sitt. Þeir þurfa ekki að greiða krónu með gati til baka og borga þess utan engin skólagjöld í ríkisreknu háskólunum.

Íslenskir námsmenn eru líka forréttindahópur í samanburði við marga aðra námsmenn. Það voru þó nokkrir Litháar í náminu með mér sem gátu ekki fengið námslán frá heimalandinu og voru sumir hverjir að harka í illa launuðum hlutastörfum til þess að geta framfleytt sér samhliða náminu. Einn þeirra dreifði miðum í póstkassa hjá fólki og bauðst til þess að þrífa á heimilum þess. Þetta frétti ég frá dönskum vini mínum í náminu sem hafði fengið slíkan miða í póstkassann hjá sér frá skólafélaga okkar, sem líklega hefur ekki vitað að hún væri að dreifa miða til einhvers sem þekkti hana, en kannski hefur henni verið alveg sama um það. Kannski snerist þetta bara um að bjarga sér einhvern veginn.

Borgar sig að taka námslán?

Það fer eftir forsendum hvers og eins hvort það borgar sig að taka námslán. Sumir taka námslán og leggja þau inn í banka í heild sinni, ávaxta þau síðan með hærri vöxtum en vextirnir sem þeir þurfa að greiða af lánunum og koma þannig út í plús. Ég man eftir fólki segja að það margborgaði sig að taka námslán, því þau væru svo hagstæð miðað við fasteignalán og að flestir þyrftu einhvern tímann lán. Að þau séu hagstæðari en flest önnur lán segir ekki alla söguna né endilega að það borgi sig að taka þau.

Þeir eru mjög margir sem taka námslán til framfærslu á námsárum sínum. Ágætt er að velta fyrir sér hvernig starfi fólk sækist eftir áður en háskólanám er valið og muna að námslánin þarf að greiða til baka síðar. Það er líka ágætt að velta fyrir sér hvernig tekjur fólk gæti haft af slíku starfi, þótt þær forsendur geti auðvitað breyst á námstímanum. Heimurinn er að breytast hratt og reynist mörgum erfitt að finna vinnu við hæfi eftir háskólanám. Hjá sumum tekur við atvinnuleysi mánuðum saman með dassi af þunglyndi og vonleysi. Við lesum fréttir um að vélmenni og tölvur muni koma í stað margra starfa sem til eru í dag á næstu árum. En sumir spá því líka að til verði ný störf sem geti komið í stað þeirra sem verða tekin yfir á þennan hátt. Eitt er víst, að það borgar sig fyrir fólk sem er að koma inn á vinnumarkað úr háskólanámi að vera sveigjanlegt. Það er ekki víst að starf sem tengist beint náminu finnist til að byrja með en draumastarfið gæti dottið inn seinna.

Þegar ég kláraði háskólanámið var ég búinn að gera lista af geirum sem ég gat hugsað mér að vinna í og sem ég gæti hugsanlega fengið vinnu við. Einn þessara geira var markaðssetning og þremur mánuðum eftir að ég lauk námi var ég komin með vinnu við markaðssetningu á netinu. Vinnuna fékk ég aðallega vegna dönskukunnáttu minnar og svo þurfti ég einfaldlega að læra um markaðsmálin frá fyrsta degi í starfinu.

Byggt á eigin reynslu get ég ekki mælt með því að taka námslán. Ef ég væri að hefja háskólanám í dag þá kysi ég frekar að vinna hlutastarf með námi en að taka þau, því þá þyrfti ég ekki að hafa neinar áhyggjur af endurgreiðslu láns að námi loknu.

Þetta eru spurningar sem fólk ætti að velta fyrir sér áður en ákveðið er að taka námslán:

• Hve mikið þarf ég að borga til baka í einu, hve oft og yfir hve langt tímabil?
• Hvernig starf get ég hugsað mér að námi loknu og hvernig tekjur gæti það gefið?
• Hef ég tök á að vinna með skóla og get ég þá sleppt námsláninu?